Wąglik. Przyczyny, objawy, diagnoza i leczenie chorób

wąglik Jest to odzwierzęca zakażenie, głównie charakteryzuje się zmianami skórnymi (95%), Płuc (5%) I jelita (maksymalnie jeden procent). Czynnik tej choroby jest Bacillus anthracis. Bakteria ta może wejść do organizmu przez uszkodzoną skórę oraz błony śluzowej dróg oddechowych i przewodu pokarmowego.

Odzwierzęca zakażenie - to zakażenie przenoszone ze zwierząt na ludzi, a które mogą cierpieć zarówno zwierząt i ludzi.


ciekawostki

• Nazwa choroby dał rosyjskiego lekarza Stepan Andrew S., który w 1876 roku został wysłany na Uralu, gdzie w tym czasie nastąpił wybuch nieznanej choroby. Po wykonaniu szeregu badań i autopsji, studiował zmiany w narządach i tkankach, a następnie zakażone wąglikiem się, biorąc zainfekowanego materiału od chorego.
• Bacillus anthracis została odkryta przez naukowców francuskich Davenom i Reye'a we krwi zwierząt, które zmarły z powodu tej choroby.
• Tłumaczenie nazwy oznacza dosłownie coli wąglika następujące «» - Bacillus coli, Bacillus i «» - wąglika (węgieldlatego, że tworzy się podczas choroby parcha czarnych wygląda jak węgielek).
• W 1876 roku, Robert Koch pierwszy zidentyfikowano patogen wąglika w czystej kulturze.
• W 1881 roku Louis Pasteur zaproponował przeprowadzenie zapobiegania wąglika przy użyciu szczepionki żywej. Szczepionka sam popełnił weterynarii rosyjski Ivan Lange.
• Zarodniki bakterii mogą być przechowywane w glebie i do stu lat.
• Wąglik uważane broni biologicznej. Tak więc, w 2001 roku, dane przetrwalników bakterii zostaje wysłany do Stanów Zjednoczonych w skrzynkach pocztowych listów. Dwadzieścia dwie osoby otwarte litery, z których pięć później zmarł.
• Wąglik Nieleczony śmiertelność z skórnych postaciach choroby wynosi 5 - 20%, podczas gdy tworzą jelita aż do 80%, podczas gdy dla płuc - do 90 - 95% (w ciągu dwóch dni po kontakcie z drobnoustroju w organizmie człowieka).
• W roku 1979 w Swierdłowsku czterdzieści osób zmarło z powodu tej choroby.
• W Rosji teraz wąglik występuje głównie w wyniku narażenia zawodowego. Każdego roku, kraj rejestrowane od piętnastu do pięćdziesięciu przypadków choroby.

wąglik

Bacillus anthracis jest rodzina Vasillaseae, rodzaju Bacillus. Bakteria ta posiada kształt cylindryczny pręt o gładkich krawędziach, które są umieszczone w środku (zarodnikówowalny). Spory z kolei zapewnić ochronną funkcję mikroorganizmu. Są one utworzone w kontakcie z bakteriami w niekorzystnych warunkach otoczenia (na przykład, po wystawieniu na działanie wysokich temperatur, tlen).

Jest to jeden z najważniejszych bakterii, których wielkość wynosi 6 - 8: 1 - 1,5 mikronów (mikrometr), Końce odcięto lub bardziej wklęsłe. Ma kapsułkę, która pełni funkcję ochronną dla bakterii. Kapsułka jest utworzona z warstwy śluzu w kontakcie z mikroorganizmu w niekorzystnych warunkach.

Bacillus anthracis jest nieruchoma, Gram-dodatnie (barwiony metodą Grama) fakultatywne bakterie beztlenowe (mogą rozmnażać się w obecności tlenu, zarówno w przypadku braku).

białka toksyny wąglika tworzy kompleks, który zawiera antygen ochronny (i edematouspowodując zapalnych edematous) A śmiertelna czynnikiem. chroniony antygen wiąże się z receptorami w chorych komórek, a następnie, czynnik wiążący występuje obrzęk, co z kolei powoduje obrzęk toksyny i czynnik letalny wiązania, co powoduje uwolnienie śmiertelnej toksyny. Należy zauważyć, że gdy zakażone wąglikiem śmierć następuje w wyniku ujemnego wpływu śmiertelnej toksyny w organizmie.

Wąglika Bacillus, dostając się do środowiska, pod wpływem tlenu wytwarza zarodniki, które znacząco zwiększa jego odporność. Jednak formy wegetatywne bakterii jest niska stabilność. Tak więc, w stu stopni, a na działanie środków dezynfekcyjnych, umierają natychmiast.

Siedliskiem infekcji wąglika jest gleba.

Siedliskiem infekcji nazywa miejsce, w którym znajduje się źródło zakażenia i obszar wokół niego, w ramach którego możliwe jest rozprzestrzenianie się czynników zakaźnych.

Postanowiła przeznaczyć:

• Głównymi kieszenie gleby, wynikające z bezpośredniego zanieczyszczenia gleby, na przykład w kontakt z zakażoną materiału w środowisku lub w dyspozycji chorych zwierząt;
• drugorzędowe kieszenie gleby, ze względu na prątki wejść do nowej ziemi, w wyniku deszczu, roztopów lub odpływu ścieków.

Wąglik jest głównie chorobą zwierząt roślinożernych jest (na przykład, bydło, owce, kozy, konie).

cykl życia

Zacznij coli cykl życia wąglik odbywa się w postaci zarodników. W zewnętrznym środowisku przetrwalniki Bacillus anthracis znajdujące się w glebie, gdzie na kurz może dostać się przez sierści zwierzęcia, układu oddechowego lub jelit. W miejscu wprowadzenia infekcji rozpoczyna zwiększoną niszczenia otaczających tkanek, szybko mnożąc i produkcji egzotoksyna wąglika Bacillus powoduje uszkodzenie komórek odpornościowych, co prowadzi do gwałtownego spadku obronne organizmu, co prowadzi szybko do śmierci zwierzęcia. Człowiek z kolei może się zarazić podczas opieki nad zwierzętami, a także kontaktu lub jedzenia zakażonego mięsa.

Po śmierci zwierzęcia rozpoczyna rozszerzanie, gdzie bakterie ponownie wchodzi do ziemi i formy spor. Wewnątrz gleby, w sprzyjających warunkach, mogą być nawet do stu lat. Stałość sporu pomaga kompozycji organicznej w glebie, optimum pH (więcej niż sześć) I temperatury otoczenia (piętnaście stopni powyżej).

Sposoby zakażenia wąglika

W rzadkich przypadkach, wąglik mogą być transmitowane przez przenoszone przez rozpowszechniania muszki lub przetrwalników z wykorzystaniem giezy.

Objawy wąglika

Objawy wąglika będzie zależeć od postaci klinicznych choroby.

Istnieją następujące formy wąglika:

• postać skórna;
• Forma płuc;
• postać jelitowa;
• Formularz septyczny.

skórny

Ta postać choroby występuje u niemal 99% wszystkich przypadków wąglika. Wąglik bakterii wchodzi do korpusu za uszkodzoną skórę, na przykład, przez pęknięcia, zarysowania i cięcia. Najczęściej, to forma tej choroby wpływa do otwartych obszarów skóry kończyn górnych i powierzchni, w mniejszym stopniu - obszar szyi, tułowia i kończyn dolnych. Zwykle na skórze, powstawanie szmaragd, ale zdarza się, że liczba ta może być zwiększona do dwudziestu lub więcej kawałków. Z klęsce głowy, szyi i twarzy wąglik występuje najsilniej. Lokalizacja carbuncle szyi lub twarzy jest niebezpieczne, że opracowała obrzęk tkanek mogą udać się do górnych dróg oddechowych, co prowadzi do niewydolności oddechowej, a następnie uduszenie.

Choroba rozwija się zwykle na dwa - pięć dni po penetracji zakażenia skóry, ale okres inkubacji może trwać do siedmiu dni.

Wąglik skórny obejmuje następujące odmiany:

• karbunkuleznaya;
• edematous;
• pęcherzowe;
• erizipeloidnaya.

Karbunkuleznaya rodzaju skórne
Ten rodzaj skórnej wąglika jest najczęstszą. Po infekcji w miejscu zakażenia, wydaje się czerwony i niebieski miejscu, osiągając średnicę trzech milimetrów, które nie powoduje bólu. Po pewnym czasie, plamy na miejscu tworzą wiązki jasnym kolorze czerwonym. Pacjent w tym czasie zaczyna odczuwać pieczenie i swędzenie. Zwiększenie wielkości guza w ciągu 24 - 48 godzin, że przekształca się wewnątrz bańki, która jest początkowo surowiczy i - krwotocznej cieczy. Po pewnym czasie, bądź ze względu na zarysowanie seriami, a na jego miejsce utworzenia pęcherzyków wrzód z czarnym brązowego dolnej otoczyło obrzęku halo. Ze względu wrzody martwicy dolne stopniowo twardnieje i pokrywa całą jej wgłębienie, staje się gęsta skorupa (parch). Około parcha nadal tworzyć nowe pęcherzyki, które łączą i pęknięcie, zwiększenie wielkości skorupy. Rozmiar uszkodzenia wąglik skórny zazwyczaj około dwóch - trzech centymetrów średnicy (Może ona wynieść do dziesięciu nastrojów) I ma okrągłe, zatłoczonych i podwyższone powyżej krawędzi skóry.

Edematous rodzaju skórne
Początkowo pacjenta w miejscu zakażenia, obserwowano powstawanie obrzęku wyraźne. Później obszar obrzęk otrzymuje powstawania dużej szmaragd. Ten rodzaj choroby jest rzadkie, ale bardziej dotkliwe niż forma karbunkuleznaya.

Pęcherzowa rodzaju skórne
Charakteryzuje się tym, że w miejscu zakażenia, obserwuje się naciek, której powierzchnia o dużej powierzchni bańki utworzonej później. Wewnątrz pęcherzyków zawierała płyn krwotoczny. Typowo, około pięć - dziesięć dni pęcherzyki rozerwanie, a na ich miejscu powstają szerokie elementy Wrzodziejące, wewnątrz których występuje martwica tkanek.

Erizipeloidnaya rodzaju skórne
W tej postaci choroby u pacjenta początkowo zaobserwowano bardziej powstawanie pęcherzyków, które są wypełnione płynem surowiczego. Następnie ich otwarcia prowadzi do powstania rany a następnie powleczono gęsty czarny skorupy. Tego typu jest mniej rozpowszechnione niż pozostałe, i charakteryzuje się łagodnym przebiegu choroby.

Pogorszenia stanu ogólnego pacjenta z wąglik skórny postaci można zauważyć z drugiej - trzeci dzień choroby, ale będzie to zależeć od nasilenia choroby. Postać skórna może być łagodne lub ostre.

Postać płuc

U chorych na wąglika wziewnego początkowo obserwowane niejasne objawy choroby, które obejmują gorączkę, bóle mięśniowe (bóle mięśni), Osłabienie, nieżyt nosa i kaszel. Na wczesnym etapie, pacjenci mogą narzekać na dyskomfort w klatce piersiowej. Ta postać charakteryzuje się szybką progresją. Prowadzi to do tego, że w krótkim czasie (jeden - trzy dni) Obserwowane pogorszenie się objawów klinicznych choroby.

Pacjent musi mogą wystąpić następujące objawy:

• Temperaturę ciała (39 - 40 stopni);
• dreszcze;
• wyraźne oznaki zatrucia;
• tachypnea (wzrost częstości oddechów, ponad osiemnaście na minutę);
• duszność;
• sinicą (zasinienie) Skóry.

Pacjent nasilił ból w klatce piersiowej, które mogą być podobne do ostrego zawału mięśnia sercowego, jak i wzrost kaszel występuje w przypadku uwolnienia cieczy spieniony krwawego plwociny. Powiększenie węzłów chłonnych śródpiersia może prowadzić do częściowego sprężenia w tchawicy, co może prowadzić do naruszenia oddechu i dławienia.

Postać płuc choroby niebezpieczne jego szybkiej progresji. Ciężki przebieg tej postaci może prowadzić do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych i obrzęku płuc, które przez dwa - trzy dni może spowodować śmierć pacjenta.

postać jelitowa

Jelitowy wąglik jest bardzo rzadkie, ale występuje najtrudniejszy ze wszystkich form choroby. Choroba występuje w dwóch - pięć dni po spożyciu zanieczyszczonej żywności.

Początkowo pacjent następujące objawy choroby można zaobserwować:

• ból brzucha;
• gorączka;
• nudności;
• wymioty żółcią i krwawe;
• utrata apetytu;
• krwawa biegunka.

zwiększenie rozmiaru żołądka obserwowano w związku z gromadzeniem się płynu w jamie brzusznej. Następnie pacjent z powodu niedowład jelita może wystąpić niedrożność jelit.

Należy również pamiętać, że przyjęcie zakażonej żywności może spowodować ustnej części gardła. Z reguły, w dwa dni po spożyciu zanieczyszczonego mięsa u pacjenta obserwuje się wzrost temperatury ciała, a także objawów związanych z dusznicą bolesną (na przykład, ból gardła, osłabienie, bóle głowy). Potem tworzy obrzęk szyjki powodu powstałych w części ustnej gardła oraz zwiększa Carbuncles regionalnych węzłów chłonnych (podżuchwowych i szyjnych węzłów chłonnych). Skóra staje się sinicą i zbiorniki na twardówki - jasnoczerwony.

Ze względu na późniejszych stadiach rozwoju zakażenia w obrębie dysfagii pacjenta bazowej (zaburzenia połykania), Krwawienie z jamy ustnej i problemy z oddychaniem, co może następnie prowadzić do duszności i śmierci pacjenta.

Formularz Szambo

Septycznego wąglik rzadko i może mieć miejsce ze względu na duże przepływu dowolnej z powyższych postaci choroby. Ta postać charakteryzuje się cyrkulacji wąglika i ich toksyn poprzez układ krążenia, jak również porażki różnych narządów i układów. Ze względu na negatywny wpływ na egzotoksyny wąglika Bacillus pacjent może rozwijać wstrząsu toksycznego.

U pacjenta z septycznym postaci następujących objawów:

• gorączka (do 39 - 41 stopni);
• dreszcze;
• duszność;
• zwiększenie liczby wdechów;
• ból w klatce piersiowej;
• kaszel plwociny pienisty zmieszany z krwią;
• ból brzucha;
• nudności i wymioty z krwią;
• krwawe stolce ciekły.

Diagnoza wąglika

Preparat wąglik Rozpoznanie opiera się na starannym historii, zwłaszcza epidemiologicznych oraz na podstawie dostępnych pacjentów objawów klinicznych charakterystycznych dla każdej postaci choroby. Jest również ważną rolę w ustaleniu diagnozy postępowania zabaw i analizy wyników laboratoryjnych.

Rozpoznanie wąglik skórny

Rozpoznanie wąglika płuc

Diagnoza wąglik jelit

Ponadto, we wszystkich postaciach choroby we krwi pacjenta jest prawdopodobnie przeznaczony hemogram (CBC).

Kiedy wąglika następujące zmiany będą obserwowane w ogólnej analizy krwi:

• leukopenia (obniżenie poziomu leukocytów);
• limfocytoza (wzrost liczby limfocytów);
• przyspieszone OB (OB).

diagnostyka laboratoryjna

Następujące metody diagnostyczne służą do wykrywania wąglika:

• Sposób bacterioscopic;
• Sposób bakteriologiczne;
• metodę immunofluorescencji;
• Test skóry alergiczne.

metoda bacterioscopic
Charakteryzuje wykrywania patogenów w materiale pobranym od pacjenta. Ten sposób postępowania może być wykonywane w prosty i fluorescencyjnym mikroskopem.

W diagnostyce wąglika mogą uzyskać następujące materiały:

• krew (Jałową strzykawką z żyły łokciowej wpisane trzy - pięć mililitrów krwi);
• zawartość pęcherzyków Karbunkuł (Pierwszy skóra wokół uszkodzonego obszaru jest traktowany wacikiem nasączonym alkoholem bawełnianej, potem wacik strzykawką lub wpisany materiału);
• parch złuszczone (zbadania wydzielony parch);
• plwocina (uwalniane podczas kaszlu, wchodząc w sterylnym pojemniku ze szczelną pokrywką);
• odchody i wymiociny (Materiał ten zebrano w sterylnym naczyniu).

Materiał zebrano przez specjalny pętli jest stosowany i nakładano na szkiełka związek. Jeśli patologicznego materiału stałego konsystencji, a następnie na nim kroplę soli kroplówki. Przygotowany rozmaz albo przez palnik suszonego materiału do mocowania szyby, a następnie barwiono specjalny barwnik (Barwnik stosuje się na wysuszonym rozmazu). Po barwieniu materiał ostrożnie ponownie suszy, a następnie mikroskopiruyut. Zaletą tej metody badawczej jest łatwość implementacji, a uzyskane wyniki w krótkim czasie.

metoda bakteriologiczne
Metoda ta obejmuje rozdzielenie i identyfikację drobnoustrojów chorobotwórczych poprzez wysiew materiału patologicznego na różnych podłożach hodowlanych, w których kolonie rośnie później.

Gdy hodowlę wąglika opodatkowania rośnie prostych pożywek, takie jak agar mięsa peptonu lub bulionie w temperaturze 34 - 35 stopni Celsjusza. Kolonie, które tworzą one mają postrzępione krawędzie frędzlami.

Do badania bakteriologicznego może uzyskać następujące materiały:

• Zawartość wąglik lub bańki;
• flegma;
• krew;
• odchody.

W prowadzeniu metodą bakteriologiczną, trzeba spełniać następujące wymagania:

• ogrodzenie patologicznego materiału należy przeprowadzić przed rozpoczęciem antybiotykoterapii;
• Materiał ogrodzenia powinny być wykonywane w warunkach sterylnych i sterylny medycznego;
• Materiał powinien być wystarczająca;
• Zebrany materiał musi być transportowane w specjalnych warunkach, w krótkim okresie, a także w specjalnych warunkach.

metoda immunofluorescencji
Metoda ta pozwala zidentyfikować przeciwciała i antygeny wąglika Bacillus. Istotą sposobu immunofluorescencji polega na tym, że patologiczna materiału dla pacjentów jest stosowana jako rozmazu na szybie, a następnie nakłada się na górze specjalnego barwnika fluorochromem i wykonane mikroskopem przy użyciu mikroskopu fluorescencyjnego.

Metoda immunofluorescencji badań można zrobić w jeden z następujących sposobów:

• Odpowiedź bezpośrednia. Materiał patologiczne osadza się na szkiełku, a następnie nanosi się na fluorochromem (To obejmuje znakowane przeciwciało). Białka wąglika Bacillus łączące z fluorochromem surowicy w celu utworzenia kompleksu immunologicznego w postaci zielonkawej luminescencji, która wyłania się z wymazu mikroskopii.
• Reakcję pośredni. Określony stosując rozmaz fluorochrom zawierającą antygeny wąglika Bacillus, a następnie wiążą się z przeciwciałami znajdujących się w materiale. Następnie rozmaz od zastosowanej substancji zawierającej antiimmunoglobuliny że kontaktowanie przeciwciała tworzą kompleks immunologiczny świetlną.
• Konkurencyjna reakcja. Przez dodanie przeciwciała badanego materiału i oznaczony antygen. Znakowane antygeny związane z przeciwciałami, jakby początek konkurować z nieoznakowanych antygenów. Następnie powstałe kompleksy immunologiczne zaczynają świecić, co wykrywa się za pomocą mikroskopu do wymazów.

Badanie skóry alergia
Ta metoda badania przeprowadza się w celu określenia wrażliwości organizmu na alergen odbieranego. Gdy wąglik pacjenta w środkowym obszarze przedramienia wstrzyknięto podskórnie 0,1 ml antraksina. Jak stosuje się preparat zawiera hydrolizat formy wegetatywne Bacillus anthracis.

Po 1 - 2 dni, odczytuje wyniki:

• wynik uważa się za negatywny, gdy średnica reakcja skóry jest mniejsza niż 0,9 cm;
• wynik jest uważany za słabo dodatnią, gdy reakcja skóry, od jednego do trzech centymetrów;
• Reakcję uważa się za pozytywną, gdy reakcja skóry jest trzy - sześciu centymetrów.

O ile nie jest utrzymywana reakcja skóry przez długi czas i przejawia się w infiltracji, z możliwością tworzenia się martwicę tkanki.

Ostatnio metodą diagnostyczną jest rzadko używany, ale jako dodatkową metodę dochodzenia.

Leczenie wąglik

Leczenie wąglika należą:

• Terapia infuzyjna;
• antybiotyki;
• podawanie protivosibireyazvennogo immunoglobuliny.

fluid Management

Terapia infuzyjna charakteryzuje wlewu dożylnego roztworach wodnych, którego zadaniem jest wypełnianie i utrzymania objętości i składu naczyniowych, komórkowych i pozakomórkowym płynie ustrojowym.

Gdy wąglik można stosować następujące grupy rozwiązań:

• koloidów;
• Roztwory substancji krystalicznych;
• produkty krwiopochodne. 

antybiotyk

Podstawowym sposobem leczenia wąglika, mające na celu wyeliminowanie przyczyny choroby są stosowane antybiotyki. Główna grupa leków, które wąglika jest wrażliwy jest na penicylinę. Jednak, jeżeli pacjent nie toleruje penicyliny, mogą być przypisane do przygotowania tych grup antybiotyków, takich jak tetracykliny, makrolidy i fluorochinolony.


W przypadku ciężkiej choroby pacjenta można też podawać steroidy (na przykład, prednizolon, deksametazon) W postaci tabletek, w ilości 90 - 120 mg dziennie. W wąglika dawka posocznica prednizolon zwiększyć do 800 mg dziennie.

Protivosibireyazvenny immunoglobulina

Preparat zawiera immunoglobuliny (kompletne przeciwciała), Które są uzyskiwane z osocza krwi konia uprzednio szczepionych. Celem podania immunoglobuliny jest utworzenie i utrzymywanie odporność na wąglika. Agent przy podawaniu ma destrukcyjny wpływ na wąglika różdżki i tworzy efekt antytoksyczny.

Stosowane w leczeniu tej choroby, jak również pilną środka zapobiegawczego.

Jako leczenie lekiem podaje się w następujących dawkach:

• dwadzieścia mililitrów dziennie w łagodnej choroby;
• dwudziestu do czterdziestu mililitrów dziennie, o średniej ostrości choroby;
• sześćdziesiąt do osiemdziesiąt mililitrów dziennie, ciężką postacią choroby.

Lek wstrzykiwano domięśniowo górny zewnętrzny kwadrant pośladka.

Należy zauważyć, że przed wprowadzeniem leku w dawce leczniczej początkowo przeprowadzić test na wrażliwość na białka końskiego. Immunoglobulina rozcieńcza (1 100) I wstrzykuje się śródskórnie gotowe środki do wnętrza przedramienia. Po dwudziestu minutach odczytać wynik reakcji. Jeśli reakcja skóry jest ujemny (0,9 cm), Wymagana dawka jest podawana w dwóch - trzech etapach dziesięć - piętnaście minut.

Jednakże, jeśli był dodatni wynik testu skórnego, a lek jest podawany tylko w ciężkich przypadkach, po rygorystyczny podawania glikokortykoidów (np prednizolon).

W leczeniu wąglika lek jest używany w połączeniu z terapią antybiotykową.

Jako bezpośredni środek zapobiegawczy protivosibireyazvenny immunoglobulina jest przypisany w następujących przypadkach:

• jeśli dana osoba była w kontakcie z chorymi zwierzętami;
• Jeśli osoba w kontakcie z materiałem lub wyrób zawierający zarodniki wąglika;
• Jeżeli człowiek zabijanego mięsa zwierząt chorych;
• Jeśli osoba stosować mięso chorego zwierzęcia.

Lek podaje się profilaktycznie w dawce następującej:

• dorośli dwadzieścia - dwadzieścia pięć milimetrów;
• wiek dojrzewania - dwanaście milimetrów;
• dzieci w wieku poniżej czternastu - pięć - osiem milimetrów.

Szczepionka przeciwko wąglika

Od wąglik jest ciężką chorobą, która często prowadzi do śmierci pacjenta, w XVIII wieku, szczepionka, która pomaga zapobiec niezawodnie powstała rozwój tej choroby.

Następujące typy szczepionek:

• Inaktywowane szczepionki. Zawiera on osłabiony różdżkę wąglika, nie do powtórzenia. Szczepionka ta jest rzadko stosowana w odniesieniu do niektórych grup osób.
• Żywą szczepionkę. zawiera osłabione zarodniki wąglika (lentogenicznych) Zdolne do namnażania i wywoływać choroby, która występuje w prosty sposób, bez widocznych objawów klinicznych. Po zakażeniu u ludzi cierpiących powstaje silna odporności.
• Szczepionka złożona. Składa się on z szczepionką inaktywowaną i na żywo.

W Rosji stosować dwa rodzaje szczepionek - żywe i łącznie.